HERALDYKA GMINY JODŁOWNIK

EKSPERTYZA HISTORYCZNO-HERALDYCZNA do pobrania w formacie pdf <<TUTAJ>>

Wstęp

Ustawa o samorządzie terytorialnym z 8 marca 1990 roku zezwala jednostkom samorządu lokalnego na posiadanie swoich symboli. W praktyce okazało się, iż ustawodawca rozumiał pod tym pojęciem herb, logo lub jednostkowy sztandar. Dopiero ustawa o samorządzie powiatowym: artykuł 12 ustęp 10 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym (Dz. U. Nr 91, poz. 578 z późn. zm.) i artykuł 3 ust. 1 ustawy z dnia 21 grudnia 1978 r. o odznakach i mundurach (Dz. U. Nr 31, poz. 130 z późn. zm.) zezwala powiatom (i innym jednostkom samorządu lokalnego) na posiadanie pełnego kompletu symboli, tj.: herbu, flagi, banneru, chorągwi, sztandaru i pieczęci.

Mało kto uświadamia sobie, że zewsząd otaczają nas umowne symbole, które informują, ostrzegają edukują i ułatwiają rozpoznawanie różnorodnych przedmiotów, instytucji i osób. W tej grupie znajdują się uproszczone znaki rozpoznawcze podmiotów gospodarczych, stacji radiowych i telewizyjnych itp., noszące nazwę — logo, a także znane powszechnie odznaki i emblematy klubów sportowych, czyli coś pośredniego między wspomnianym logo, a herbem.

Herby w Europie mają już prawie tysiącletnią tradycję. W Polsce herb — jako oznaka — władzy królewskiej lub książęcej pojawił się stosunkowo późno, bo na przełomie XII i XIII wieku. Herb Piastów śląskich pojawia się w źródłach w pierwszych latach XIII wieku, ukoronowany biały orzeł w czerwonym polu, jako herb Królestwa Polskiego oficjalnie pojawił się dopiero w 1295 roku! Chociaż kilkadziesiąt lat wcześniej, za czasów księcia Leszka Białego, uznawany był za godło dzielnicy wielkopolskiej i dzielnicy senioralnej — Ziemi Krakowskiej.

Herb jako znak identyfikacyjny poszczególnych polskich rodów rycerskich pojawił się również bardzo późno, bo w końcu XII wieku, i w praktyce polskie rody rycerskie "przystosowały" do celów heraldycznych, używane przez nich wcześniej znaki własnościowe, które — jak przypuszczają historycy — pochodzą od skandynawskich lub starosłowiańskich runów. Blisko 40% polskich herbów rycerskich łatwo zidentyfikować jako runy, choć przyjęły one na tarczach herbowych kształty przedmiotów będących na wyposażeniu rycerstwa lub ich fragmentów np. miecze, kopie, kosy, podkowy, łuki, strzały, topory, strzemiona, hełmy, elementy urządzeń oblężniczych itp. Burzliwy rozwój prawdziwej heraldyki rycerskiej to dopiero wiek XIV i XV.

Polska heraldyka miejska, jako graficzny symbol samorządu miejskiego, to zjawisko jeszcze późniejsze datowane na XV i XVI wiek. Tylko nieliczne miasta, zwłaszcza śląskie, małopolskie i pomorskie mogą się szczycić czternastowiecznymi, a nawet trzynastowiecznymi tradycjami herbowymi m.in.: Kraków, Sandomierz, Bochnia, Olkusz, Wieliczka, Legnica, Wrocław, Świdnica i kilkanaście innych. Wcześniej praheraldycznymi symbolami miast, były znaki napieczętne z postaciami świętych — lub ich atrybutów — patronów miasta, miejscowego kościoła lub cechu. Ostatecznie herb, to ustalony według określonych zasad zwanych sztuką heraldyczną, znak osoby, wspólnoty rodzinnej (rodziny i rodu), wspólnoty terytorialnej: politycznej (państwa) lub samorządowej (województwa, powiatu, miasta, gminy, sołectwa), bądź wspólnoty zawodowej (cechów i korporacji, jak np. uniwersytety i inne szkoły wyższe) czy wspólnoty kościelnej (jak kapituły, zakony, klasztory).

Ponieważ herb pierwotnie, czyli w końcu średniowiecza, był przede wszystkim znakiem bojowo-rozpoznawczym, stąd też sztuka heraldyczna przewiduje dla niego postać kolorowego godła umieszczonego w kolorowym polu tarczy (rycerskiej) i szczegółowo określa jak wzajemnie mają się komponować barwy obu elementów (zasada alternacji barw). Zasada alternacji barw służy czytelności herbu (kontrastowości), dlatego nie kładziemy metalu (złoto i srebro, a praktycznie żółtego i białego) na metal i koloru na kolor (głównie: czerwieni, błękitu, zieleni, czerni i purpury; a także barw pobocznych (pomocniczych), zazwyczaj bardzo rzadko używanych w heraldyce takich jak: brązu, oranżu, szarości i barwy cielistej). W niektórych przypadkach kolor czarny i szary traktowany jest jako neutralny i można go łączyć z innymi kolorami. Sztuka heraldyczna to także umiejętność doboru jak najmniejszej liczby znaków i figur heraldycznych i barw, tak bv najprecyzyjniej określał właściciela herbu. Najlepszy herb to taki, który składa się z dwóch-trzech barw.

Po co gminie, miastu lub powiatowi herb? Herb może być umieszczony na fladze gminnej, sztandarze gminy, pieczęciach gminy, na odznakach (łańcuchach, laskach, medalach itp.) władz powiatowych, miejskich i gminnych (wojewody, prezydenta miasta, starosty, burmistrza, wójta, wice-starosty, wice-burmistrza, wice-wójta oraz przewodniczącego rady, jego zastępców i członków rady), na budynkach będących siedzibami władz powiatu, miasta, gminy (rady i zarządu), w salach posiedzeń tych władz, na budynkach stanowiących własność samorządową, tablicach pamiątkowych fundowanych przez władze samorządowe, pismach, wizytówkach i okolicznościowych drukach władz np. gminy, a jeśli rada samorządu wyrazi zgodę także i niższych urzędników zarządu powiatu, miasta lub gminy oraz naozdobnych słupach granicznych jednostki samorządowej (tzw. "witaczach") i okolicznościowych transparentach. Wyjątkowo, na przedmiotach, wydawnictwach oraz środkach masowego przekazu (prasie, telewizji)

osób i podmiotów nie urzędowych, ale wyłącznie czasowo i na mocy specjalnej zgody (uchwały) rady samorządu. Korzystający z herbu mogą wnosić z tego tytułu opłaty.

Flaga i chorągiew (weksylia) to znaki bojowo-rozpoznawcze lub rozpoznawcze wykonane z tkaniny i barwione wedle podobnych zasad, które obowiązują w heraldyce. Mogą być na stałe lub czasowo przymocowane do drzewca lub zawieszone swobodnie (na lince) na maszcie. Pozostałe rodzaje weksyliów to: proporce, proporczyki, bandery, bannery i sztandary. Najczęściej spotykane w Polsce proporcje płata flagi (stosunek wysokości do długości) to: 5 : 8. Chorągiew jest najstarszym polskim weksylium, znana już na początku XII wieku, prawie zawsze z wyhaftowanym, naszytym lub namalowanym herbem lub godłem herbowym i barwami występującymi w samym herbie, którego godło chorągiew przedstawia, przytwierdzona na stałe do drzewca. Chorągiew występuje najwyżej w kilku egzemplarzach.

Flaga to płat barwionego materiału, często bez godła herbowego, który może być mocowana do drzewca lub zawieszana swobodnie (na lince) na maszcie i może być powielana w nieograniczonej liczbie egzemplarzy.

Zastosowanie flagi gminnej. Flagę gminy podnosi sie (nie wiesza!) Na maszt znajdujący się na budynku lub na maszcie przed budynkiem. Należy przestrzegać by nie znajdowała się wyżej niż flaga państwowa, wojewódzka lub powiatowa. W przypadku podniesienia na budynku obok siebie flagi państwowej i flagi gminnej, to flaga państwowa powinna się znajdować po heraldycznej prawej stronie, (czyli na lewo od patrzącego). W przypadku trzech weksyliów, np.: wojewódzkiego i powiatowego, to flagę wojewódzką umieszcza się w środku, powiatową po prawej (lewej dla patrzącego), a gminną po lewej (prawej dla patrzącego).

W przeciwieństwie do flagi państwowej i wojewódzkiej, flaga powiatowa lub gminna może być podnoszona wyłącznie na obiektach powiatowych lub gminnych, chyba, że władze gminne (powiatowe) wyrażą zgodę na oflagowanie innych obiektów i obszarów, gdyż jest ona tzw. flagą urzędową.

1. Położenie geograficzno-przyrodnicze Gminy Jodłownik

Gmina Jodłownik wchodzi w skład powiatu limanowskiego, będącego częścią woj. małopolskiego. Dokładniej, leży w jego centralnej części. Graniczy od zachodu z gminą Wiśniowa w pow. myślenickim; od północy z gminą Raciechowice również w powiecie myślenickim, a także z gminą Łapanów w pow. bocheńskim; od wschodu i płd.-wschodu z gminą Limanowa i Tymbark; od południa z gminą Dobra. Powierzchnia gminy Jodłownik wynosi 70,4 km², a liczba mieszkańców dochodzi do 8200 osób. Na gminę składa się 12 sołectw: Góra Świętego Jana, Janowice, Jodłownik, Kostrza, Krasne-Lasocice, Mstów, Pogorzany, Sadek, Słupia, Szczyrzyc, Szyk, Wilkowisko. W stolicy gminy — Jodłowniku mieszka ponad 1100 osób (więcej mieszka w Wilkowisku, bo ponad 1300 osób, nieco mniej liczy Szyk, bo ok. 880 osób). Stare historyczne miasta: Szczyrzyc i Góra Świętego Jana straciły swoje dawne znaczenie i liczą tylko odpowiednio 525 i 340 mieszkańców.

Geograficznie gmina Jodłownik położona jest w północno- wschodniej części Beskidu Wyspowego

Najwyżej położone miejsca gminy znajdują się na wysokości 600-829 m n.p.m. (rejon góry Ciecień — 829 m n.p.m.; Kostrza — 730 m n.p.m.; Księża Góra — 649 m n.p.m.; Świnna Góra — 546; Grodzisko — 619 m. n.p.m). Zalesione, malowniczo wznoszące się z dolin rzek i potoków położonych na poziomie 300 -— 400 m. n.p.m., łagodne góry sprawiają wrażenie wysp. Stąd nazwa Beskid Wyspowy. Płynące dolinami rzeczki i potoki są dopływami dwóch rzek: Raby i Dunajca; doliną jodłownicką toczy swoje wody - potok Owsianka i Tarnawa, a doliną szczyrzycką - Stradomka.

W rejonie gminy Jodłownik przebiega granica strefa klimatu Pogórza Karpackiego i klimatu Beskidzkiego, tzn. klimatu typu górskiego i podgórskiego. Średni okres wegetacji roślin wynosi od 190 do 210 dni.

Górne partie szczytów gór i pagórków pokrywają lasy iglaste (głównie jodły i świerki), a niższe partie lasy mieszane — głównie buki. Lasy zajmują ok. 22% powierzchni gminy, poniżej rozciągają się pola uprawne, łąki i sady. W dolinach cieków wodnych pospolicie występuje wierzba i olcha. Nasłonecznione stoki gór i pagórków doskonale nadają się pod uprawy sadownicze: jabłonie, grusze, śliwy, czereśnie, porzeczki, agrest itd. Nic dziwnego, że sady zajmują ponad 30% użytków rolnych gminy. Obrzeża zagajników, miedz i strumieni porastają endemiczne gatunki flory, np. paproć języcznik. Gleby w gminie nie są najwyższej klasy (od III do V), głównie na podłożu skalistym i ilasto-gliniastym.

Słabe gleby terenów podgórskich, a tym samym i gminy już od wieków nie sprzyjały uprawie wszystkich rodzajów zbóż, roślin motylkowych i okopowych oraz warzyw i jarzyn. Duże znaczenie za to miała i ma hodowla bydła, trzody chlewnej i drobiu. W końcu XVIII wieku zaczęto tu uprawiać tu ziemniaki. Podstawą dochodów ludności jest wysokowydajna produkcja owoców — głównie jabłek.

Pod względem etnograficznym prawie wszyscy mieszkańcy ziemi jodłownickiej zaliczani są do zupełnie odrębnej grupy — Szczyrzyczan, również wszyscy posługują się (raczej posługiwali się) odrębną gwarą szczyrzycką. Pod względem folklorystycznym (obrzędy ludowe, strój ludowy, pieśni ludowe) również stanowią odrębną grupę. Szczyrzyczanie nie są zaliczani do ani do Południowych Krakowiaków, ani do Lachów (Zagórzan), ani też do Górali. Część Szczyrzyczan mieszka w sąsiednich gminach: Wiśniowa i Raciechowice. Wschodnią i południowo-wschodnią część gminy zamieszkują Lachy "od Limanowej". Niektórzy etnografowie nie są tak radykalni i lokują Szczyrzyczan jednak wśród Lachów — Szczyrzyckich. Oczywiście wszystkie wymienione cechy kulturowe, gwary i zwyczaje w zdecydowanej większości uległy zatarciu w ostatnim wieku. Do naszych czasów dotrwały raczej w formie szczątkowej. Wpływ na to miał awans cywilizacyjny i gospodarczy gminy po II wojnie światowej. Wielu mieszkańców utrzymuje ożywione kontakty, pracuje lub uczy się w niedalekim Krakowie, Bochni i Limanowej.

2.  Zabytki gminy Jodłownik

Najstarszymi, bardziej hipotetycznymi zabytkami na terenie gminy są dwa — być może — jeszcze wiślańskie, a później piastowskie grodziska, jedno na górze Grodzisko zniszczone przez Tatarów (Mongołów), a drugie na górze Kostrza zwane przez miejscową ludność "Piwniczysko".

Kolejne zabytki to głównie obiekty sakralne, dwory i dworki:

Jodłownik — w centrum wsi znajduje się zabytkowy drewniany kościół z 1585 roku w którym zobaczyć można rokokową polichromię z 1764 r. Przedstawia ona tzw. medaliony z popiersiami świętych związanych z historią zakonu dominikańskiego. W przedsionku kościoła obejrzeć można portret fundatora kościoła Przecława Niewiarowskiego, z 1600 roku oraz kilka obrazów barokowych, a także dwa dzwony pochodzące również z XVI w. W Jodłowniku znajdował się przepiękny dwór, który rozebrano (zburzono) w latach sześćdziesiątych XX wieku. Był to typowo polski, charakterystyczny, drewniano-murowany dwór z II poł. XVII wieku. Cechował się on trójtraktowym dachem i wgłębnym portykiem na froncie budynku. Portyk ten wsparty był na podwójnych murowanych kolumnach.

Słupia— Do dnia dzisiejszego zachował dwór pochodzący z przełomu XVIII i XIX wieku. Znajduje się on w XIX-wiecznym parku, którego niektóre drzewa posadzono jeszcze w XVIII wieku. Liczne przebudowy dworu, które miały miejsce w końcu XIX i w XX wieku oraz niedawna jego prawie całkowita odbudowa, mocno zniekształciły jego pierwotny wygląd. Obecnie stanowi własność Muzeum Narodowego w Krakowie.

Szczyrzyc — Najważniejszym zabytkiem gminy jest kompleks klasztorny Cystersów. Obejmuje on kościół klasztorny, zabudowania mieszkalne zakonników z gotyckimi portalami przy wejściach do cel, stacje różańcowe w ogrodach klasztornych, arkady ze stacjami Męki Pańskiej oraz kompleks zabudowań gospodarczych: spichlerz i browar. Kościół zbudowany na planie krzyża, w zasadniczej części pochodzi z roku 1620, a obecny kształt zawdzięcza licznym przebudowom i adaptacjom z różnych lat XVII (np. z 1642 roku), XVIII i XIX wieku. Niedawno odkryte gotycko-renesansowe obramowanie okienne nosi datę "1572". Nie ulega wątpliwości, że w bryle kościoła znajdują się fragmenty murów i fundamentów pochodzące z końca XV i początku XVI wieku. Wnosić należy że poprzednie zabudowania klasztorne (i sam kościół) wykonane były w zasadniczej części z drewna. Dawny spichlerz (obecnie klasztorne muzeum) o czterospadowym dachu, pochodzi z tego samego okresu co kościół, czyli z I połowy XVII wieku. Dużą wartość przedstawia witraż (obraz) przedstawiający Matkę Bożą Szczyrzycką obraz wotywny z ok. 1530 roku z herbem Ogończyk, Chrystus Frasobliwy przypisywany Stanisławowi Samostrzelnikowi z początku XVI wieku oraz piękny przykład siedemnastowiecznego sznycerstwa — ozdobne drzwi kościelne, a także trzy zabytkowe portale.

Szyk — Położony w centrum wsi drewniany, kryty gontem kościół p.w. św. Barbary i Św. Stanisława Biskupa Męczennika pochodzi prawdopodobnie z pierwszej połowy XVI wieku i przbudowany w poł. XVII wieku.. Jednak najstarszym zabytkiem jest namalowany na drewnianych deskach obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem i Pietas Domini z lat 1520—1530. Autorem jest "Mistrz z Szyku" — Stanisław Samostrzelnik. W lewym dolnym rogu znajdują postacie i herb fundatorów — Drużyna. Obraz ten stanowił niegdyś część tryptyku ofiarowanego przez właściciela wsi Szyk — Lasockiego dla miejscowego kościoła. W kościele znajduję się kamienna chrzcielnica z 1585 roku.

Podobnie jak dwór w Jodłowniku, uległ zagładzie w latach pięćdziesiątych skromny, zabytkowy dworek w Szyku. Charakteryzował się on tym, ze pod wspólnym dachem znajdowała się i część gospodarcza. Dworek ten miał ganek wsparty na czterech drewnianych kolumnach. Ponadto istniał tu legendarny zameczek, którego fundamenty z piwnicami mają się znajdować w pobliżu kościoła.

3.  Historia Gminy Jodłownik

Najwcześniejsze ślady osadnictwa w tym rejonie Beskidu Wyspowego, pochodzą sprzed 3200 lat. Początkowo byli to przedstawiciele kultury łużyckiej (ludy wenedzkie lub tracko-dackie), a później przedstawiciele ludów celtyckich (od IV w. p.n.e. do ok. IV wieku n.e.). Po paru wiekach opustoszałe, zrujnowane osady, opola i grodziska zasiedlili napływający ze wschodu Słowianie. Przypuszcza się, że miało to miejsce w wieku VI i VII. Istnieją przesłanki, że początki niektórych osad gminy Jodłownik sięgają czasów plemiennego Państwa Wiślan, czyli w wieków: VII— X. Dotyczy to głównie współczesnych osad: Stróża, Skrzydlna, Słupia i właśnie Szczyrzyc. Jedno jest pewne, że gdy Bolesław Chrobry na przełomie X i XI wieku podbijał kraj Wiślan, to był on co najmniej tak zorganizowany, jak Państwo Polan. Ziemie te miały za sobą ponad wiekową przynależność do Państwa Wielkomorawskiego i kilkudziesięcioletnią chrystianizacje w obrządku słowiańskim. Ostatnie badania archeologiczne potwierdzają, że w Krakowie, Cieszynie, Wiślicy i Sandomierzu istniały przedpiastowskie świątynie chrześcijańskie. Gdy Bolesław Chrobry w roku 1000 ustanawiał na tronie biskupa krakowskiego, to kroniki wymieniają go jako trzeciego z kolei, gdyż przed nim było przynajmniej dwóch biskupów (najprawdopodobniej obrządku słowiańskiego). Jest pewne, że przynajmniej część mieszkańców tych ziem mogła już w końcu IX wieku przyjąć chrzest z rak misjonarzy Państwa Wielkomorawskiego. Po upadku tego ostatniego, ziemie dawnego Państwa Wiślan zajęło Królestwo Czeskie i ono podjęło drugą akcję chrystianizacyjną. Do czasów współczesnych przetrwały legendy, że na terenie Beskidu Wyspowego ożywioną działalność prowadzili bracia śś. Cyryl i Metody, a później, św. Wojciech Męczennik. Skutecznego podboju ziem zajętych wcześniej przez Czechów, podjął się w latach 998-999 Bolesław Chrobry. Obrządek słowiański i łaciński z całą pewnością współegzystował do czasu Wielkiej Schizmy, czyli do czwartej ćwierci XI wieku.

Zapewne w rzadko zaludnionych, leśnych ostępach istniały wyspy osadnicze: Szczyrzyca, Kostrzy i Szyku z jakimś jednym, lokalnym ośrodkiem władzy plemiennej. Świadczą o tym ślady wczesnośredniowiecznego grodziska na górze Grodzisko i być może w Kostrzy. Gród na górze Grodzisk źródła historyczne nazywają "castrum de Cyrich" lub gród na "Cubiej Górze". Wiadomo przy tym, że Szczyrzyckie opole jeszcze przed rokiem 1010 płaciło snopowe dziesięciny (tj. podatek) biskupowi krakowskiemu Lambertowi. Po utworzeniu klasztorów benedyktyńskich w Tyńcu i Sieciechowie (ob. powiat kozienicki) w II poł. XI wieku, snopowe to pobierali mnisi z tego ostatniego klasztoru. Po kilkunastu latach, drogą zamiany dziesięcinę pobierali (będący bliżej) mnisi benedyktyńscy z Tyńca. Prawdopodobnie w I poł. XII wieku powstała parafia w oparciu o jakiś kościółek w Górze Świętego Jana. Nie wykluczone, że założycielami kościółka byli benedyktyni z Tyńca. Możliwe, że w Szczyrzycu wybudowali oni jakąś filialną siedzibę, np. w rejonie góry Grodzisko zwanym Klasztorzysko i prawdopodobnie najpierw tam zostali osadzeni Cystersi, zanim zbudowali własną siedzibę w obecnym miejscu.

Kres grodów (strażnic, bron) i być może pierwszego kościoła w Górze położyli Tatarzy (Mongołowie). Nie ma pewności, w którym roku miało to miejsce, czy w 1241 czy 1259, a może w 1287. Najnowsze hipotezy sugerują ten drugi rok. Jedno jest pewne, że w roku 1329 gród na Grodzisku był już w kompletnej ruinie i jego zadania przejął nowo wzniesiony zamek w Dobczycach.

Inicjatorami pierwszej wielkiej kolonizacji Beskidu Wyspowego, Gorców i Podhala w I polowie XIII wieku, był potężny ród Gryfitów. Ich przodkowie przybyli do Małopolski w połowie XII wieku z Kopanicy (obecnie dzielnica Berlina), a była to wtedy stolica podbitego przez Niemców połabskiego Księstwa Kopanickiego. Jaksa zwany od herbu Gryfita był synem ostatniego jego władcy. Uczestniczył w krucjacie do Ziemi Świętej, a za zdobyte łupy założył w Miechowie w roku 1166 klasztor bożogrobców i sprowadził zakonników. Gryfici mieli ogromne doświadczenie w zagospodarowaniu pustkowi i organizacji nowoczesnej, jak na owe czasy struktury feudalnej i kościelnej. Dlatego nie należy się dziwić, że temu rodowi Henryk Brodaty gdzieś ok. roku 1230 nadał wspomniane pustkowia Ci z kolei, zadanie kolonizacji dziewiczych ziem postanowili powierzyć Cystersom. Mnisi za punkt wyjścia dla swojej misji obrali i Ludźmierz w pobliżu najbardziej na południe wysuniętego piastowskiego gródka w Szaflarach. Ale już w roku 1234 Cystersi postanowili stamtąd przenieść się w bardziej przyjazne rejony. Wybór padł na Szczyrzyc, w którym, jak już wspomniano, znajdowała się jakaś filia (zabudowania) klasztoru tynieckiego. Miejsce to, w odróżnieniu od nielicznej załogi zameczku w Szaflarach, zapewniało jako taką ochrona ze strony, nielicznych co prawda, rodów rycerskich, które miały swoje siedziby na przedpolach Beskidu Wyspowego. Do rejterady z Ludźmierza zmusiły wyjątkowo niekorzystne warunki bytowe, niedogodności komunikacyjne i niewielkie zaludnienie terenów na południe od Gorców, a także — co rzadko zdarzało się u Cystersów — problemy organizacyjne.

Oficjalnym fundatorem klasztoru w Szczyrzycu był wojewoda krakowski Teodor Cedro herbu Gryf. Od tego czasu szczyrzyckie opactwo używa herbu Gryf, czyli herbu swojego fundatora. Cystersi ostatecznie osiedlili się w Szczyrzycu w roku 1245. Pierwszym opatem był Tecelin, który musiał w następnych latach toczyć spór z spadkobiercą Teodora Gryfity, komesem Zbigniewem z rodu Szreniawitów. Nie przeszkadzało to jednak rozpoczętej kolonizacji Beskidu Wyspowego i Gorców. Należy przypuszczać, że doliny Beskidu Wyspowego i Gorców, od końca XIII wieku kolonizowała nie tylko ludność polska, ale także niemiecka. Pewne jest, że przez kilka stuleci większość szczyrzyckich braci zakonnych była pochodzenia niemieckiego lub czeskiego. Śladem intensywnej kolonizacji niemieckiej (nie tylko tej XIII i XIV -wiecznej, ale i tej XVI — XVII -wiecznej) są odrębności Szczyrzyczan, jako grupy etnograficznej. Do szczyrzyckiego konglomeratu należy dodać także pasterskich Wołochów, którzy wędrując grzbietami Bieszczad, Beskidów, Gorców i Pienin zasiedlali niektóre doliny. Dotarli również w doliny jodłownickie. Miało to miejsce głównie w wieku XV i XVI.

O sile i wpływach szczyrzyckiego opactwa świadczy fakt ustanowienia tu powiatu. Najpierw sądowego, a później ziemskiego. Od końca XIV wieku aż do 1772 roku obejmował on ogromny obszar: na północy sięgał Wisły i obejmował miasta: Skawinę, Wieliczkę i Niepołomice; na zachodzie granica przebiegała na wschód od Kalwarii Zebrzydowskiej i Makowa Podhalańskiego i obejmował m.in.: Myślenice, Lanckoronę i Jordanów. Południową granicę stanowiły lesiste zbocza Gorców, Mogielnicy i Kamionnej. Wschodnią granicę stanowiła rzeka Uszwica, tak, że w powiecie znajdowała się Bochnia i Brzesko. Łącznie powiat szczyrzycki obejmował 76 parafii i 3315 km²

Współczesna gmina Jodłownik może się poszczycić miejskimi tradycjami dwóch miejscowości: Góry Świętego Jana i Szczyrzyca. Przywileje miejskie Górze Świętego Jana, jako części Szzczyrzyca, nadał w roku 1417 Władysław Jagiełło. Nie są jasne okoliczności, dla których mieszkańcy nie wykorzystali tej szansy i nie jest jasne kto był inicjatorem starania się o ten przywilej. Zastanawiające jest jednak, że w tym samym roku udała się lokacja samego Szczyrzyca, o którą wystarali się Cystersi. Przywilej lokacyjny informował o nadaniu osadzie jarmarku i cotygodniowego targu. Niektórzy historycy twierdzą, iż królewski przywilej nie należy traktować rozłącznie, gdyż faktycznie dotyczył jednej miejscowości. Zwłaszcza, że od 1298 do 1798 roku Góra Świętego Jana była częścią Szczyrzyca jako Góra Szczyrzycka, a sam Szczyrzyc nosił często nazwę... Szczyrzycka Góra. Dziwne jest to, ze w jednej miejscowości były dwa kościoły, z których każdy, w różnych okresach pełnił funkcję kościoła parafialnego. Może mamy tu do czynienia z reliktami dawnej, różnej przynależności kościelnej: starobenedyktyńskiej i nowobenedyktyńskiej — cysterskiej, a może nawet obrzędowej. Nie wykluczone, że kościół w Górze Świętego Jana założono w okresie misji św. Cyryla i Metodego w I połowie X wieku! Czyli odprawiano w nim nabożeństwa w obrządku słowiańskim przynajmniej do I połowy XI wieku! Właśnie Benedyktyni (poprzednicy Cystersów) takie świątynie przejmowali w wieku XI i XII! Może mamy tu przykład dawnej rywalizacji, której echa dotrwały do początku XV wieku. A może Cystersi ze Szczyrzyca zapragnęli mieć w pobliżu klasztoru "swoje" miasto. Historia zna takie przypadki, np. Norbertanie ze Starego Brzeska — Hebdowa, wystarali się o przywilej lokacyjny dla Nowego Brzeska, które zbudowano od podstaw ok. 1,5 km od zabudowań klasztornych. Jak wiadomo próby "stworzenia" miasta w Górze Świętego Jana nie powiodły się, więc postanowienia przywileju wykorzystano w samym Szczyrzycu. Co prawda Szczyrzyc był przez kilka stuleci siedzibą powiatu, ale nie wytworzył się tu jednak znaczący organizm miejski. Pośrednim świadectwem miejskości Szczyrzyca w późniejszych latach są dwa królewskie potwierdzenia przywilejów na targi z 1468 i 1519 roku oraz zachowane pieczecie miejskie i tu kolejna zagadka, przedstawiają one... klucz św. Piotra, będący godłem benedyktynów z klasztoru tynieckiego! Nie bez znaczenia był fakt, że podmiotem dominującym w maleńkim miasteczku był potężny klasztor cysterski, jego hierarchowie mieli przemożny wpływ, na prawdopodobnie bardzo słabe władze miejskie i nieliczne "mieszczaństwo". Tak, że jeszcze przed potopem szwedzkim maleńkie miasteczko dostatecznie nie rozwinęło się i podupadło, za to nadal duże znaczenie posiadało miejscowe opactwo. Po zajęciu południowych terenów Rzeczpospolitej przez Austriaków w 1772 roku powiat zlikwidowano. W ślad za tym podupadło również opactwo. Ślady "miejskości" Szczyrzyca zanikły już w końcu XVIII wieku.

Swoją lokalną "stołeczność" Szczyrzyc, od III ćwierci XVIII wieku (konfiskata majątku klasztoru), dalej przez cały wiek XIX, traci znaczenie na rzecz lepiej rozwijających innych, pobliskich ośrodków faworyzowanych przez zaborcę: Myślenic, Limanowej, Mszany Dolnej, a nawet Tymbarku. Podobnie jak Szczyrzycowi nie lepiej powiodło się w przeszłości i innym, najbliższym sąsiadom. Nie powiodła się bowiem lokacja z roku 1424 (jako miasta) pobliskiej Skrzydlnej własności braci Ratołdów. Wspomniana już Mszana Dolna również rodziła się jako miasto niezwykle długo, bo aż 600 lat!. Prawdopodobnie w roku 1346 król Kazimierz Wielki lokował na prawie niemieckim na terenie obecnej Mszany Dolnej miasto Kinsbark (Koenigsberg). Natomiast, zgodnie z aktem z 1409 roku osada nosiła już nazwę Mieścisko. Ale w roku 1595 i 1596 kościelne akty wspominały tylko: wieś Mszana niegdysiejsze miasto. Ostatecznie prawa miejskie Mszana Dolna uzyskała ponownie w roku 1952. Powoli, przez wiek XIX i XX wzrasta natomiast znaczenie Jodłownika jako ośrodka administracyjnego. Sprzyjał temu rozwój gospodarczy okolic Jodłownika, jako centrum prężnie rozwijającego się sadownictwa. W 1975 roku utworzono gminę Jodłownik, łącząc dawne gromady: Jodłownik i Szczyrzyc i kilka sąsiednich wiosek.

4. Historia sołectw Gminy Jodłownik

1.Góra Świętego Jana (ok. 340 mieszk.) - (Góra, Góra Sczericz, Mons s. Joannis). Miejscowość położona w nieznacznej odległości na północ od Szczyrzyca. Wieś prawdopodobnie powstała we wczesnym średniowieczu z inicjatywy tynieckich benedyktynów, ale pierwsze zachowane wzmianki o niej (jako parafii) pochodzą z II poł. XII wieku i wiążą się z działalnością rodu Gryfitów. Wiadomo również, że od wczesnego średniowiecza do połowy XV wieku wieś (wraz z pobliskimi terenami) znajdowała się pod jurysdykcją kasztelana wojnickiego, a później czchowskiego, ale od końca XV wieku do 1772 roku Góra Świętego Jana należała do powiatu szczyrzyckiego i jednocześnie była siedzibą parafii p.w. św. Ścięcia Jana Chrzciciela (od XII wieku). Najprawdopodobniej osada otrzymała swoją nazwę od imienia patron kościoła - św. Jana Chrzciciela. W roku 1417 król Władysław Jagiełło podjął próbę założenia na jej gruntach, królewskiego miasta i nadał wiosce przywileje oparte na prawie magdeburskim. Miasto w Górze Świętego Jana jednak nie powstało, mało tego osada całkowicie klasztorowi została podporządkowana. W latach 1298 — 1798 wchodziła w skład Szczyrzyca i odtąd żyła w cieniu klasztoru. Cystersi mieli tu 2 łany gruntów ornych. Obecny murowany kościół zbudowano w latach 1907-1913, wcześniejsze budowle z całą pewnością były drewniane, np. kościół z XVI wieku spłonął w 1885 roku. Obecnie wieś, podobnie jak sąsiednie wioski, jest zagłębiem owocowym.

2. Janowice(ok. 840 mieszk.) - (Janowicze, Janowicza, Janowycze). Wieś położona jest wzdłuż południowo-zachodniej części gminy i graniczy z gminami Wiśniowa i Dobra. Znaczną część tej wsi pokrywa kompleks leśny góry Ciecień. Najprawdopodobniej wieś powstała w średniowieczu, ale pierwsze wzmianki o niej pochodzą z połowy XIII wieku. Pewne jest, że od średniowiecza, aż do konfiskaty majątku w XVIII wieku, należała do szczyrzyckich cystersów i prawdopodobnie oni ją założyli. Administracyjnie (do połowy XV wieku) wieś znajdowała się pod jurysdykcją kasztelana wojnickiego, a później czchowskiego, a po upadku systemu kasztelańskiego od końca XV wieku do 1772 roku Janowice należały do powiatu szczyrzyckiego i jednocześnie wchodziły w skład parafii p.w. św. Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej i Św. Stanisława Biskupa Męczennika w Szczyrzycu (od 1238 roku). Przez pewne okresy wieś należała do parafii św. Mikołaja Biskupa w Skrzydlnej (z całą pewnością dotyczy to wieku XVI i XVII).

3. Jodłownik (ok. 1100 mieszk.) - (Jodlownyk). Stolica gminy o tej samej nazwie, położona w dolinie rzeczki Tarnawki. Nie jasna jest etymologia nazwy miejscowości. Część badaczy odnosi ją do drzew jodłowych, które porastały i porastają okoliczne góry i wzgórza, a część skłania się do wszystkich drzew iglastych w ogóle: jedlina — jedlinik—Jodłownik.

Najprawdopodobniej wieś powstała w średniowieczu (może w wieku XIII?), ale pierwsze wzmianki o niej pochodzą z roku 1361. Jodłownik od początku stanowił własność rycerską. W 1403 roku należał do Michała Drobota herbu Doliwa, następnie do braci Ratołdów ze Skrzydlnej herbu Ratułt (Szeliga). W końcu XV lub na początku XVI wieku wieś przeszła na własność rodu Lubomirskich h. Szreniawa (odm.). Ale już w 1531 roku Jakub Lubomirski odsprzedał wieś rodzinie Niewiarowskich h. Półkozic. W tym czasie w Jodłowniku było 4 i 1/2  łana gruntów. Na początku XVII wieku wieś i inne dobra Niewiarowskich przeszła na własność klasztoru 00 Dominikanów z Krakowa. Stało się tak, gdyż Przecław Niewiarowski w 1595 roku zapisał w testamencie część swoich dóbr w rejonie Szczyrzyca temu klasztorowi, który wyprawi mu pogrzeb. Dominikanie w niezbyt chlubny sposób uprzedzili Cystersów ze Szczyrzyca i pochowali darczyńcę w swoim kościele w Krakowie. Dominikanie byli właścicielami jodłownickich dóbr do czasu ich konfiskaty przez rząd austriacki w roku 1784. Nieco później do opuszczonego przez nich kościółka przeprowadzili się mnisi z pobliskiego Szczyrzyca. Podominikańskie dobra skarb austriacki sprzedał hrabiemu Dzieduszyckiemu. W końcu XIX wieku dobra jodłownickie przejął Ludwik Romer, a przed I wojną światową rodzina Kirchnerów. Należy wspomnieć, że pod względem administracyjnym od wczesnego średniowiecza do połowy XV wieku wieś znajdowała się pod jurysdykcją kasztelana wojnickiego, a później czchowskiego. Po zaniku kasztelanii, od końca XV wieku do 1772 roku Jodłownik należały do powiatu szczyrzyckiego. Jest pewne, że od 1296 roku Jodłownik należał do parafii p.w. św. Mikołaja Biskupa w Skrzydlnej. Po wybudowaniu w 1585 roku przez Przecława Niewiarowskiego drewnianego kościółka p.w. św. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej, parafia jodłownicka aż do 1925 roku stanowiła filię parafii w Skrzydlnej.

4. Kostrza (ok. 430 mieszk.) - (Costrza). Leży na północno-zachodnim stoku lesistej góry o tej samej nazwie. Historia Kostrzy jest ściśle związana z Jodłownikiem i Szczyrzycem. Wieś powstała w średniowieczu, ale pierwsze wzmianki o niej pochodzą z roku 1361. Podobnie jak Jodłownik wchodziła wtedy w skład dóbr rycerskich Ratołdów herbu Ratułt (Szeliga), a później Lubomirskich i Niewiarowskich. Lustracja z 1564 roku wykazuje w Kostrzy 3 1/2 i łana gruntów. Wraz z Jodłownikiem znalazła się na początku XVII wieku w rękach dominikanów. Podobnie jak pozostałe miejscowości gminy, od wczesnego średniowiecza do połowy XV wieku wieś znajdowała się pod jurysdykcją kasztelana wojnickiego, a później czchowskiego. W końcu XV wieku Kostrza weszła w skład powiatu szczyrzyckiego. Obecnie Kostrza należy do parafii p.w. św. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej w Jodłowniku (od 1925 roku), ale wcześniej wchodziła w skład parafii p.w. św. Mikołaja Biskupa w Skrzydlnej (od 1296 roku). Istnieje legenda , że na szczycie Kostrzy istniało niegdyś grodzisko, które zapadło się (osunęło) z częścią góry. Potwierdzeniem legendy ma być nazwa tego miejsca — "Piwniczysko" i rumowisko, w którym niektórzy dopatrują się jakiś fortalicji. Niestety nie potwierdzają tego sondażowe badania archeologiczne. Górę porastają piękne bukowe lasy, a w nich pomnik przyrody - 180 letni "Pan Buk" o obwodzie 5,5 m, oraz skupisko unikatowej na skalę europejską endemicznej paproci języcznika.

5. Krasne-Lasocice (ok. 680 mieszk.) - (Crasne-Liaszoczycze). Miejscowość położona w północnej części gminy. Kiedyś dwie osobne wioski. Powstały prawdopodobnie w XIII wieku. Przez stulecia były własnością rycerską w XV wieku należały do Jakusza i Stanisława z Lasocie herbu Drużyna. Ród ten on nazwy wioski przyjął nazwisko — Lasocki. Podobny herb nosili ich następcy w XVI wieku — Lubomirscy, którzy nosili herb Szreniawa odmieniona (identyczny jak herb Drużyna, ale różniący się klejnotem). Od końca XVI wieku do XIX wieku wioski przechodziły z rąk do rąk. Wieś wchodziła w skład klucza górzańskiego i w 1564 roku wykazywano tu 1 łan gruntu. Również od wczesnego średniowiecza do połowy XV wieku wieś znajdowała się pod jurysdykcją kasztelana wojnickiego, a później czchowskiego, a od końca XVI wieku do 1772 roku Krasne (i Lasocice) wchodziło w skład powiatu szczyrzyckiego. Aż do 1925 roku wioski należały do parafii w Górze Świętego Jana lub do parafii p.w. św. Najświętszej Maryi panny Wniebowziętej i św. Stanisława Biskupa Męczennika w Szczyrzycu (od 1238 roku). Dopiero w 1925 roku utworzono w Krasnem parafię p.w. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski Początkowo nabożeństwa odbywały się w kaplicy wzniesionej po I wojnie światowej na miejscu pochówku Austriaków i Rosjan poległych w działaniach wojennych. Budowę właściwego kościoła parafialnego rozpoczęto w roku 1935.

6. Mstów (ok. 470 mieszk.) - (Msthow, Mstów). Osada położona w centralnej części gminy, nad potokiem Tarnawka kilka kilometrów na północ od Jodłownika. Wieś powstała Najprawdopodobniej w średniowieczu, ale pierwsza wzmianki o niej pochodzi dopiero z 1408 roku. Od początku stanowiła własność rycerską. W wieku XV i XVI wieku własność rodu Mstowskich herbu Szreniawa. Jeden z jego przedstawicieli — Janusz ze Mstowa był w 1505 roku dobrodziejem klasztoru O.O. Cystersów w Szczyrzycu i tam też został pochowany. Zgodnie z lustracją z 1564 roku Janusz Mstowski i Andrzej Lipski zobowiązani byli płacić podatek z dwóch ćwiartek łana należących do dóbr królewskich. W końcu XVI wieku wieś przeszła we władanie Stanisława Zborowskiego herbu Jastrzębiec, a po kilkudziesięciu latach w ręce Gasiorowskich herbu Pilawa. Przez następne stulecia wieś miała wielu właścicieli. W XIX wieku dobra i dwór w Mstowie przejął ród Popielów. Administracyjnie, wieś od wczesnego średniowiecza do połowy XV wieku znajdowała się pod jurysdykcją kasztelana wojnickiego, a później czchowskiego, a od końca XVI wieku do 1772 roku Mstów należał do powiatu szczyrzyckiego. Od czasów swojego powstania Mstów należał do parafii p.w. Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Górze Świętego Jana. Dopiero w 1925 roku część wsi włączono do parafii p.w. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Krasnem, a część do parafii p.w. św. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej w Jodłowniku. Niektóre źródła podają, iż Mstów (lub jej część) w XV i XVI wieku należał do parafii p.w. św. Najświętszej Maryi panny Wniebowziętej i św. Stanisława Biskupa Męczennika w Szczyrzycu.

7. Pogorzany (ok. 750 mieszk.) - (Pogorzani). Miejscowość leży na zachód od Szczyrzyca na północno-wschodnim stoku góry Ciecień. Wieś powstała prawdopodobnie we wczesnym średniowieczu (być może w czasach przedchrześcijańskich), ale pierwsze wzmianki o niej pochodzą z II połowy XIV wieku, kiedy wymieniano ją jako część dóbr klasztoru szczyrzyckiego. W 1564 roku było tu 2 łany gruntów ornych. Również od wczesnego średniowiecza do połowy XV wieku wieś znajdowała się pod jurysdykcją kasztelana wojnickiego, a później czchowskiego, a od końca XVI wieku do 1772 roku Pogorzany należały do powiatu szczyrzyckiego i jednocześnie parafii p.w. św. Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej i św. Stanisława Biskupa Męczennika w Szczyrzycu (od 1238 roku).

Ciekawostką przyrodniczą jest tzw. Diabli Kamień, który znajduje się na pograniczu Pogorzan i Krzeslawic. Kamień ten, to potężny piaskowiec mierzący 55 m długości i 25 m wysokości. Archeolodzy snują przypuszczenia, że to pradawne miejsce kultu pramieszkańców kotlinki szczyrzyckiej. Pod Diablim Kamieniem położona jest Pustelnia św. Benedykta, założona na początku XIX wieku, w której mieszkał do niedawna eremita.

8. Sadek (ok. 520 mieszk.) - (Sandek). Wieś leży we wschodniej części gminy, na wzgórzu w widłach dwóch potoków. Powstała w średniowieczu, ale pierwsze wzmianki o niej pochodzą z wieku XIV. Od średniowiecza własność różnych rodów rycerskich (szlacheckich) m.in. Lasockich herbu Drużyna, wchodziła w skład klucza szyckiego w 1564 roku były tu 2 łany gruntów ornych. Do połowy XV wieku wieś znajdowała się pod jurysdykcją kasztelana wojnickiego, a później czchowskiego, a od końca XVI wieku do 1772 roku Sadek należał do powiatu szczyrzyckiego i jednocześnie część wsi do parafii p.w. św. Stanisława Biskupa Męczennika i św. Barbary w Szyku (od 1358-73 roku), a część do parafii p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Jodłowniku (od 1925 roku), a wcześniej część wsi należała do parafii p.w. św. Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej i Św. Stanisława Biskupa Męczennika w Szczyrzycu. W czasie I wojny światowej rozegrała się tutaj jedna z bitew stoczonych przez zaborców i oddziały Legionów Piłsudskiego. W centrum wsi znajduje się także niewielka kaplica wybudowaną w 1947 r. na miejscu starej, która uległa zniszczeniu. Kaplica ta do, dziś służy okolicznym mieszkańcom do kultywowania tradycji i obrzędów religijnych.

9. Słupia (ok. 305 mieszk.) - (Slubpya, Slup). Wieś powstała prawdopodobnie w średniowieczu, ale pierwsze wzmianki o niej pochodzą z XIV wieku. Wieś rycerska w XV i XVI wieku własność rodu Słupskich, krewnych rodu Lasockich i tak jak oni posługujących się herbem Drużyna. Słupscy byli założycielami miasta Limanowa. Zgodnie z lustracją królewszczyzn z 1564 roku było tu 1i 1/2 łana gruntów ornych. Do połowy XV wieku wieś znajdowała, się pod jurysdykcją kasztelana wojnickiego, a później czchowskiego, a od końca XVI wieku do 1772 roku Słupia należała do powiatu szczyrzyckiego i jednocześnie do parafii p.w. św. Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej i św. Stanisława Biskupa Męczennika w Szczyrzycu. Po roku 1925 włączona została do parafii p. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Krasnem